၃။ ေျခေတာ္ရာမ်ား

.ာ၊ ေျမငူကၽြန္းေျခေတာ္ရာ) ရခုိင္တို႕က ေဂါတမဘုရားရွင္ ရခိုင္သို႕ႂကြခ်ီေတာ္မူခဲ႕စဥ္က ခတ္ႏိုပ္ေပးခဲ႕ေသာေျခေတာ္ရာမ်ားျဖစ္သည္ဟုယုံၾကည္ၾကသည္။ ဓည၀တီ ေခတ္တြင္ ေတြ႕ရသည္။
- ေက်ာက္တုံး၊ ေက်ာက္နံရံ၊ ေက်ာက္ခ်ပ္တို႕တြင္ထြင္းထုလုပ္ယူရေသာေျခရာ
    ဤေျခေတာ္ရာမွာ ပထမေျခေတာ္ရာပုံစံကိုအတုယူထြင္းထုထားေသာေျခရာျဖစ္သည္။ ေက်ာက္သားေပၚ၌ တစ္ေၾကာင္းမ်ဥ္းျဖင့္ပုံေဖာ္ထားသည္။မည္သည့္စက္လက္ၡဏာမွမပါရိွေပ၊ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕နိပူဇာဘုရားေစတီေတာ္ေျခရင္းရိွ ေျခေတာ္ရာမိ်ဳးျဖစ္သည္။ ဓည၀တီေခတ္ေႏွာင္းႏွင့္ေ၀သာလီေခတ္ဦးတို႕တြင္ေတြ႕ရသည္။

- ေၾကး၊ သံံ၊ ပ()လားတို႕ျဖင့္ သြန္းလုပ္ထားေသာေျခရာ
    ဤေျခေတာ္ရာမွာသြန္းလုပ္ေျခေတာ္ရာျဖစ္ၿပီး ေ၀သာလီနယ္ေျမ၌ေတြ႕ရသည္။ ၀ဲယာႏွစ္ဘက္စလုံးတြင္ ဆန္းျပားေသာစက္လက္ၡဏာမ်ားပါရိွသည္။ ေျခေတာ္ရာအလ်ားမွာ ၇.၅စင္တီမီတာ၊ အနံ ၃ စင္တီမီတာခန္႕ရိွသည္ဟု ဆိုသည္။ ၀ဲဘက္တြင္စက္လက္ၡဏာ ၁၈ ခုပါရိွသည္။ ေ၀သာလီေခတ္ေႏွာင္းႏွင့္ေလးၿမိဳ႕ေခတ္တို႕တြင္ေတြ႕ရသည္။

- ေျမဖုတ္ေက်ာက္ခ်ပ္၊ အုတ္ခြက္၊ နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီ၊ ယြန္းထည္ စသည္တုိ႕၌ေတြ႕ရေသာေျခရာ
    ဤေျခေတာ္ရာသည္ သဘာ၀အတိုင္းမဟုတ္ဘဲ ဖန္တီးလုပ္ယူထားေသာေျခေတာ္ရာသာျဖစ္သည္။ စက္လက္ၡဏာေပါင္း ၁၀၈ ကြက္ ထည့္သြင္းပါရိွသည္။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ေႏွာင္းႏွင့္ ေျမာက္ဦးေခတ္တစ္ေလွ်ာက္လုံးမွသည္ ယေန႕ကာလအထိေတြ႕ရသည္။
အမွတ္စဥ္(၁) ပထမေျခေတာ္ရာမ်ိဳးကို ဓည၀တီေခတ္တြင္ေတြ႕ရၿပီး ဘာသာေရးဆိုင္ရာယူဆခ်က္အရ အမွန္တကယ္ပင္ ဗုဒ္ၶဘုရားရွင္၏ ေျခေတာ္ရာအစစ္ဟု ဗုဒ္ၶဘာသာ၀င္တို႕က သက္၀င္ယူဆကာ အဓိကထားကိုးကြယ္ပူေဇာ္မႈျပဳၾကသည္။
    သဗ္ၺညဳတသွ်င္ေတာ္ျမတ္စြာဘုရားသည္ ေနာင္လာလတ္ၲံေသာ အနာဂတ္ကာလတြင္ အမ်ိဳးေလးပါး သတ္ၱ၀ါမ်ား၏အက်ိုဳးကိုေရွးရႈ၍ မဟာမုနိရုပ္ရွင္ေတာ္ျမတ္ကို ကိုယ္ပြားေတာ္အျဖစ္ သြန္းလုပ္ကိုးကြယ္ခြင့္ျပဳခဲ႕သည္။ ထို႕အတူေျခေတာ္ရာမ်ားကိုလည္း ေနရာအႏွံခ်ေပးခဲ႕ေလသည္။ ထို႕ေျခေတာ္ရာမ်ားတြင္-
၁။ မအီျမစ္ အထက္-ေအာက္၀ဲယာ ေျခေတာ္ရာႏွစ္ဆူ
၂။မယူကမ္းရေသ့ေတာင္ၿမို႕နယ္ မုန္စည္းကၽြန္းသာစည္ေတာင့္ရြာအနီးတြင္တစ္ဆူ
၃။ဂစ္ၦပနဒိျမစ္၀ ဖရုံကာကၽြန္းေတာင္ဘက္ ဆံေတာ္ရွင္ေစတီအနီး ပင္လယ္ကမးစပ္၌ တစ္ဆူ။
    အထက္ပါေျခေတာ္ရာမ်ားမွာ ရခိုင္ျပည္နယ္ေဒသ၌ ရိွေသာေျခေတာ္ရာမ်ားျဖစ္ေလသည္။ ထုိေျခေတာ္ရာမ်ားအနက္ မအိျမစ္အတင္းရိွေသာ ေျခေတာ္ရာႏွစ္ဆူတို႕၏ ေအာက္ေျခေတာ္ရာမွာ လက္ယာေျခေတာ္ျဖစ္ၿပီး အထက္ေျခေတာ္ရာသည္ လက္၀ဲေျခေတာ္ရာျဖစ္သည္။ ေျခေတာ္ရာ၏အတိုင္းအတာသည္ အလ်ား ၃ ေပ ၄ လက္မ ၊ အနံ ၁ ေပ ၄ လက္မ၊ ထုအနက္ ၃ လက္မရိွေလသည္။
၄။ မေကြးတုိင္းမင္းဘူူးၿမို႕၊ မန္းေခ်ာင္း၌ အထက္- ေအာက္ေျခေတာ္ရာ ႏွစ္ဆူ။
၅။ ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္း ၀နယ္လြိဳင္မူေတာင္၏ ေျမာက္ဘက္ေတာင္ေစာင္းတြင္တစ္ဆူ။                                ( လည္းေကာင္းေျခေတာ္ရာကို ၀လူိမ်ိဳးတို႕သည္ တစ္ျခားသူမ်ားမလာႏိုင္ေအာင္ (မဖ်က္ဆွးႏိုင္ေအာင္) အသက္ေပး၍ကာကြယ္ေၾကာင္းျဖင့္ ၁၃၃၁ ခုႏွစ္ သီတင္းကၽြတ္လျပည့္ေန႕ထုတ္ဓမ္ၼဗ်ဴဟာစာေစာင္အတြဲ ၈၊ အမွတ္ ၆ တြင္ ေရးသားတင္ျပခဲ႕သည္။
    အထက္ပါေျခေတာ္ရာမ်ားမွာျမန္မာႏိုင္ငံျပည္မဘက္ႏွင့္ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ေတြ႕ရေသာေျခေတာ္ရာမ်ား
ျဖစ္ၾကသည္။
၆။ အိႏိ္ၷယႏိုင္ငံ ဘုံေဘနယ္ေျမာက္ပိုင္း နဘဒ္ၵါျမစ္ထဲတြင္တစ္ဆူ။
၇။ ၄င္းအထက္ သစ္ၥာေတာင္ေပၚ၌တစ္ဆူ။
၈။ အိႏိ္ၷယႏိုင္င့ေျမာကပိုင္း ဥဒယာျပည္နယ္၌တစ္ဆူ။
၉။ပါတလိပုတ္ၿမိဳ႕ေတာ္ေတာင္ဘက္ သီရိဓမ္ၼာေသာကမင္းႀကီး၏ ပထမဦးဆုံးတည္သည့္ ေစတီေတ္ာျမတ္ႀကီး၏ေရွ႕တြင္တစ္ဆူ။
၁၀။ သီရိလကၤာ(သီဟိုဠ္) ႏိုင္ငံ သုမေနကုေ-ေတာင္ထိပ္၌ တစဆူ။
    ဖာဟီယန္ခရီးစဥ္၌ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ သီဟိုဠ္ကၽြန္းသို႕ႂကြေရာက္ေတ္ာမူေသာအခါ ၾကမ္းၾကဳတ္ဆိုးသြမ္းေသာ နဂါးႀကီးကိုဆုံးမႏိွပ္ကြပ္ကယ္ခၽြတ္ေတာ္မူလိုသည္ျဖစ္၍ ဣဒိ္ၶပါဒ္တန္ခုိးေတာ္အားျဖင့္ မင္းေနျပည္ေတာ္ေျမာက္ဘက္မွာ ေျခေတာ္တ္ဖက္ထား၍ အျခားတစ္ဘက္ေသာေျခေတာ္ကို တစ္ဆယ္႕ငါးယူဇနာ ေ၀းကြာေသာ ေဒဒင္အငူစြန္းတြင္ထားေတာ္မူေလသည္ဟု ေရးထားေလသည္။
မိမိ၏သမီးေခ်ာကိုအမ်ိဳးျမတ္သူ၊ လူရည္သန္႕ရုပ္ေခ်ာသူ၊ ရဟန္ူးလည္းျဖစ္သူႏွင့္ေပးစားလုိေသာ ကုရုရာဇ္တိုင္း ကမ္ၼာသဓမ္ၼနိဂုံးရြာတြင္ေနထိုင္သည့္ မာဂဏၭီပုဏ္ၰားသည္ သမက္ေလာင္းကိုလိုက္ရွာရာ ေဂါတမဘုရားရွင္ႏွင့္ ရြာ၀င္တံခါး၀တြင္ေတြ႕သည္။ ဘုရားကိုေတြ႕ေသာအခါ သူလိုလားေနေသာသမကေလာင္းကိုေတြ႕ၿပီဟူ၍ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာျဖစ္ကာ ပုဏ္ၰားမကိုေခၚျပရန္ရြာအတြင္းသုိ႕ျပန္သြားသည္။ ထူအခါျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ မာဂဏ္ၰီပုဏ္ၰားကို ဆုံးမလုိသျဖင့္ ရြာတံခါးေျမျပင္ထက္၌ ေျခေတာ္ရာခ်ထားခဲ႕သည္ဟု ဗုဒ္ၶက်မ္းဂန္ ဓမ္ၼပဒအ႒ကထာ၌ျပဆိုထားသည္။
    ျမတ္စြာဘုရား၏ေျခေတာ္ရာမွာထင္ေလ့မရိွေခ်။ လူသတ္ၲ၀ါတို႕ကၽြတ္လြတ္ေရးကိုျမင္ေတာ္မူမွသာ တန္ခိုးေတာ္ျဖင့္ ေျခေတာရာခ်(ထင္)ေစခဲ႕သည္ဟု ဆုသည္။ ျမတ္စြာဘုရား၏ေျခေတာ္ရာသည္ ပုတုဇဥ္လူသားကဲ႕သို႕ ခြက္ေန၊ ေကာက္ေန၊ ခ်ိဳင္႕ေနျခင္းမရိွေခ်။ တစ္ေျပးတည္းညီညာလ်က္ လက္ၡဏာမ်ားအျပည့္ပါရိွတတ္သည္ဟုဆိုသည္။
ဇမ္ၺဴမွာေဒြး၊ ယာမွာဧဟူေသာဆိုရိုးစကားရိွသ္ည။ အဓိပ္ၸာယ္မွာ ဇမ္ၺဴဒိတ္ကၽြန္းတြင္ လက္၀ဲ/လက္ယာ ေျခေတာ္ဆူႏွစ္မ်ိဳးရိွေၾကာင္းကို ဆိုလိုသည္။ ယာမွာ ဧအရ လက္၀ဲေျခေတာ္ရာေပါင္းမည္မွ်ပင္ရိွပါေစ လက္ယာေျခေတာ္ရာမွာ တစ္ဆူသာရိွသည္။
    ထို႕ေၾကာင့္ဇမ္ၺဴဒိတ္ကၽြန္းတစ္ခုလုံးတြင္ လက္ယာေျခေတ္ာရာသည္ ရခုိင္ျပည္မအီျမစ္အတြင္း မဏီေသလ ေက်ာက္ေဆာင္ေပၚ၌ တစ္ဆူတည္းသာရိွေၾကာင္းသိရသည္။
ေမာင္းေတာၿမိဳ႕နယ္မယူေတာင္(မဂၤလာေတာင္)ထိပ္၌ ဖေနာင့္ေတာ္ရာ တစ္ဆူရိွသည္ဟုလည္းသိရသည္။
    ရိုးေတာ္ေစတီျမတ္တည္ရျခင္းအေၾကာင္းမွာ ေဂါတမဗုဒ္ၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ ဘုရားမျဖစ္မီ ေရႊဥေဒါင္းဘ၀ျဖင့္ ေဒါင္းငါးရာကိုၿခံရံ၍ ကာသိရေတာင္တန္းတြင္ စံေပ်ာ္ေတာ္မူခဲ႕ၿပီး ၄င္းေတာ္ငတန္းတြင္ ပင္ဘ၀ေျပာင္းကာ လည္္းရိုးေတာ္ဓါတ္ကိန္း၀ပ္က်န္ခဲ႕သည္။ အေလာင္းေတာ္ဘုရားျဖစ္ၿပိး ရခိုင္စႏ္ၵသူရိယမင္းလက္ထက္သက္ၠရာဇ္ ၁၂၃ ခုတြင္ ရဟႏ္ၲာငါးရာၿခံရံ၍ ရက္ၡာပူရ ရခိုင္သုိ႕ ေဒသစာရီႂကြခ်ီေတာ္မူလာရာ (ဂစ္ၦပနဒီ) ကုလားတန္ျမစ္ဖ်ားအနီး ေရွ႕ဘက္ကမ္းေသလာဂီရိ ေက်ာက္ေတာ္ေတာင္ထိပ္၌ (ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕အေရွ႕ဘက္ ေက်ာက္ေတာ္ေတာင္) ရပ္တန္႕ေတာ္မူၿပီး ညီေတာ္အာနႏ္ၲာအား ဗ်ာဒိတ္ႁမြတ္ၾကားေတာ္မူေလသည္။ ထုိသိို႕ႁမြတ္ၾကားေတ္ာမူရာတြင္ ဘုရားမျဖစ္မီ ဥေဒါင္းဘ၀က စြေပ်ာခဲ႕ေသာ ကာသိရေတာ္ငထိပ္၌ လ္ညးရိုးေတာ္ဓာတ္ ကိန္းေအာင္း၍ ၄င္းဓါတ္ေတာ္ကို ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္ၾကလတ္ၱံဟု ႁမြတ္ၾကားခဲ႕ေၾကာုင္း ရာဇ၀င္မ်ားကဆိုထားပါသည္။ ယင္းေၾကာင့္ ၄င္းေတာင္ထိပ္တြင္ ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္ၾက၍ လည္ရိုးေတာ္ဓာတ္ေစတီဟုေခၚတြင္ပါသည္။
ေလ်ာင္းေတာ္မူဘုရားႀကိးမွာလည္း ႀကီးက်ယ္လွသည္။ ဘုုရားရင္ျပင္တြင္ ဘုုရားနိပါတ္ေတာ္ျဖစ္စဥ္ကို ရုပ္လုံးမ်ားျဖင့္သရုပ္ေဖာ္ထားပါသည္။ ဘုရားႀကီးမွာႏွစ္ေပါင္း ၇၀ ေက်ာ္ခန္႕ရိွၿပီဟုဆိုထားုပါသည္။ ယင္းဘုရားႀကိးသည္ ေလမုန္တိုင္းဒဏ္ေၾကာင့္ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္တြင္အႀကီးအက်ယ္ပ်က္စီးခဲ႕ရသ္ည။
ရခိုင္ျပည္နယ္ မဟာမုနိသွ်င္ပင္
    ရခိုင္ျပည္နယ္ မဟာမူနိသွ်င္ေတာ္ျမတ္သည္ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕အေရွ႕ဘက္ ၁၀ မိုင္ေက်ာ္ခန္႕ကြာေ၀းေသာေနရာ ဓည၀တီၿမိဳ႕ေဟာင္းအနီး သီရိဂုတ္ၲေတာင္ကုန္းေပၚတြင္တည္ရိွပါသည္။
ဘုရားရွင္သက္ေတာ္ထင္ရွားရိွစဥ္အခါက စႏ္ၵသူရိယမင္းလက္ထက္ သက္ၠရာဇ္ ၁၂၃ တြင္ ဘုရားရွင္သည္ ရခိုင္ျပည္သို႕ ေဒသစာရီႂကြခ်ီေတာ္မူလာခဲ႕သည္။     ထိုအခါ စႏ္ၵသူရိယမင္း၏ေတာင္းပန္ေလွ်ာက္ထားခ်က္အရ ၄င္းႏွစ္ သက္ၠရာဇ္ ကဆုန္လျပည့္ဗုဓ္ၶဟူးေန႕ညေနခ်ိန္မွစ၍ ဘုရားရွင္၏ခုႏွစ္လက္ခုတ္ေသာရင္ေငြ႕ေတာ္ကို ထည့္ကာ သြန္းလုပ္ထားရာ ဘုရားရွင္ႏွင့္ တစ္ဆံျခည္မွ်င္မွ်မယြင္းတူေသာ မဟာမူနိသွ်င္ေတာ္ျမတ္ကို နတ္သိၾကားအကူအညီျဖင့္ သြန္းလုပ္ၿပီးေလသည္ဟုဆိုေလ၏။
    တစ္ခ်ိဳ႕သုေတသီမ်ားအဆိုအရ မဟာမုနိသွ်င္ေတာ္ျမတ္ကို ကယိပြား ၃၂ ပါးထိေအာင္ သြန္းလုပ္ခဲ႕ေၾကာင္း သိရေပသည္။ သို႕ေသာ္ယခုအခါ မဟာမုနိသၽႊင္ေတာ္ျမတ္အစစ္ ဟုတ္မဟုတ္ ၀ိ၀ါဒကြဲျပားစရာ သုးဆူကိုသာ ေတြ႕ရပါေသးသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္ မဟာျမတ္မုနိသွ်င္ေတာ္ျမတ္ဘုရားတစ္ဆူႏွင့္ မႏ္ၲေလးၿမိဳ႕ မဟာမုနိဘုရားေပါင္း ႏွစ္ဆူႏွင့္ ၿမိဳ႕ေဟာင္း(ေျမာက္ဦး)ရိွ ဘုရားေပၚဘုရားတစ္ဆူတို႕ျဖစ္ပါသည္။
ရခိုင္ျပည္နယ္မဟာမုိနသွ်င္ေတာ္ျမတ္မွာ စႏ္ၵသူရိယမင္းလက္ထက္ ဘုရားသွ်င္ကိုယ္စား သြန္းလုပ္ခဲ႕ေသာ သီရိဂုတ္ၱရေတာင္ကုန္းေပၚ သိမ္ေတာ္ႀကိးထဲပင္ရိွပါသ္ည။ ဤ သွ်င္ေတာ္ျမတ္သည္ တာ၀တႎသာစူဠာမဏိႏွင့္ တစ္တန္းတစ္စားထဲထား၍ မုနိရွစ္ဆူတြင္အပါအ၀င္ထားျခင္းခံရေသာဘုရားျဖစ္သည္။
    ၿမိဳ႕ေဟာင္းၿမို႕ရိွဘုရားေပၚမွ ေရထဲမွရေသာ ဘုရားျဖစ္သည္။ ဓည၀တီရာဇ၀င္၌ သက္ၠရာဇ္ ၁၁၄၆ ခုတြင္ အင္း၀ဘုရင္၏ သားေတာ္အိမ္ေရွ႕ဥပရာဇာသ္ည ရခုိင္ျပည္မွ ဘုရားရွင္ကိုယ္စား သြန္းလုပ္ခဲ႕ေသာ မဟာမုနိရုပ္ပြားေတ္ာျမတ္အစစ္ကို ပင့္ေဆာင္ရန္ ဗိုလ္မင္းသီရိေက်ာထင္ကိုေစလႊတ္ခဲ႕သည္။ ၁၁၄၆ ခု ၊ တပို႕တြဲလဆန္း ၁၃ ရက္ တနဂၤေႏြေန႕တြင္ မဟာျမတ္မုနိသွ်င္ေတာ္ျမတ္ကို ပင္ေဆာ္င၍ ေခ်ာင္းဆိပ္၌ ေဖာင္ေတာ္ထက္တြင္တင္ေသာအခါ ေဖာင္ေတာ္အလိုအေလွ်ာက္ၿပိဳကြဲၿပီး ဘုရားရွင္လည္း ေရထဲေပ်ာက္ကြယ္ သြားေလၿပီဟု ဆိုေလသည္။
မႏ္ၲေလးရိွဘုရားႏွင့္ ၿမိဳ႕ေဟာ္ငး္ရိွ ဘုရားတို႕မွာ ဥာဏ္ေတာ္အျမင့္ႏွင့္ ခန္႕မွန္း ခုႏွစ္ေတာင္၊ လုံးပတ္တူပါသည္။ ဓည၀တီၿမိဳ႕ေဟာ္ငးအနီးရိွ သီရိဂုတ္ၲရကုန္းေပၚရိွမဟာျမတ္မုနိရွင္ေတာ္ျမတ္မွာ ကိုယ္ထည္လုံးပတ္ေသးငယ္ၿပီး ဥာဏ္ေတာ္လည္းနိမ္႕ပါသည္။ သပ္ၸာယ္မႈအဆင္အယင္မွာ သီရိဂုတ္ၲရေတာင္ကုန္းရိွမဟာျမတ္မုနိဘုရားႏွင့္ မႏ္ၲေလးရိွဘုရားတို႕မွာ ဆင္တူပါသည္။
    ရခိုင္ျပည္နယ္ မဟာျမတ္မုနိဘုရားတည္ရာ သိမ္ေတာ္ႀကီးမွာ နန္းေတာ္ျပႆဒ္ကဲ႕သို႕ပင္ျဖစ္သည္။ သိမ္ေတာ္၏ေတာင္ဘက္ေထာင့္တြင္ အလြန္ႀကီးမားေသာ ယၾတာေခါင္းေလာင္းတစ္လုံးရိွပါသည္။ ထိုေခါင္းေလာင္း ထဲသို႕၀င္ၿပီး လူအမ်ားဧယာဥ္က်ဴးကာ အသံလွဴျခင္းမ်ားျပဳၾကပါသည္။













xxxxxေ၀သာလီxxxxx
ေ၀သာလီၿမိဳ႕ေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕ေတာ္သည္ စစ္ေတြၿမို႕၏ အေရွေျမာက္ဘက္တြင္ ၿမိဳ႕ေဟာင္း(ေျမာက္ဦး)ၿမို႕မွ ေျမာက္ဘက္ ၆ မိုင္ခန္႕အကြာတြင္တည္ရိွသည္။
    ေက်ာက္ေလွခါးၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေ၀သာလီဒုတိယၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္သည္။ ပထမေ၀သာလီၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေဂါတမဗူဒ္ၶႏွင့္ ခရစ္ေတာ္မေပၚမိ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကပ္င ေပၚထြန္းခဲ႕ၿပီးျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ဒုတိယဓည၀တီပ်က္သုန္းၿပီေနာက္ သက္ၠရာဇ္ ၂၄၉ ေအဒိ ၃၂၀ ခန္႕တြင္ ဓည၀တီၿမိဳ႕ေတာ္၏ ေနာက္ဆုံးမင္းျဖစ္ေသာ သူရိယေကတုရာဇာ၏ သားေတာ္ မဟာစဲျႏ္ၵားမင္းျပန္လည္မြမ္းမံတည္ေထာင္ခဲ႕ျခင္းျဖစ္သည္။ ဤၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေအဒီ ၃၂၀မွ ေအဒီ ၉၅၇ခုအထိ တည္တံံ႕ခဲ႕သည္။ ယခုအခါ ဖရိုဖရဲၿပိဳကြဲပ်က္စီးေနသည့္ ေက်ာက္ေလွကား၊ မုခ္တံတိုင္း၊ နန္းေတာ္ရာ၊ ေစတီပုထိုး၊ ဘုရားအက်ိဳးအပဲ႕ အပိုင္းအစမ်ားကို မ်ားစြာေတြ႕ျမင္ရသည္။
ေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကားဟုေခၚတြင္ရျခင္းမွာ ၿမိဳ႕ေတာ္ေတာင္ဘက္တြင္ နက္ရိႈင္းက်ယ္ျပန္႕ေသာ ေခ်ာင္းကမ္းပါးတစ္ေလွ်ာက္၌ ေက်ာက္တုံံးေက်ာက္ခ်ပ္မ်ားျဖင့္ ေခ်ာင္းကမ္းစပ္မွ ၿမဳ႕ေတာ္အေရာက္အထိ ေဖာ္ကလုပ္ထားေသာေက်ာက္ေလွကားရိွသည္။ ထုေက်ာက္ေလွကားကိုအစြဲဲျပဳ၍ ေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကားၿမို႕ေတာ္ဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ေျမာက္ဘက္နန္းေတာ္ရာမုခ္ဘက္မွ ယခုေ၀သာလီေက်းရြာထဲသို႕၀င္သြားရာ ေျမာက္ဘက္မုခ္သ္ည ဒါသီအမ်ိဳးအႏြယ္မ်ား၀ငေသာ မုခ္ျဖစ္ေၾကာင္းသိရသည္။ ၿမိဳ႕ရိုးတံတိုင္းသုံးထပ္ရိွသည္။
    ေခ်ာင္းစပ္ေက်ာက္ေလွကား၌ ထိုစဥ္အခါက ကမ္ၻာ႕အေရွ႕အေနာက္တိုင္းမ်ားစြာတို႕မွ ပင္လယ္ကူးရြက္ သေဘၤာႀကီးမ်ား လာေရာက္ဆိုက္ကပ္ခဲ႕သည္။ တစ္ႏွစ္တြင္ တစ္ေထာ္ငခန္႕ဆိုက္ကပ္ေၾကာင္းသမိုင္းမ်ားတြင္ မွတ္တမ္းတင္ခဲ႕ေၾကာင္းလည္းသိရသည္။ ထိုအခ်ိန္က ႏိုင္ငံျခားဆက္သြယ္ေရး၊ ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈမ်ား၊ ဥစ္ၥာေငြေၾကးလြန္စြာသာယာခဲ႕ေၾကာင္း ခန္႕မွန္းရေပသည္။ ထုိအခ်ိန္က ေ၀သာလီၿမိဳ႕ေတာ္သည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အလြန္ထင္ရွားခဲ႕ေၾကာင္းလည္း ေပါတူဂီဘုန္းႀကိီး မင္နရစ္၏မွတ္တမ္းတြင္ေတြ႕ရေပသည္။
အာနႏ္ၵာေက်ာက္စာကိုေလ့လာျခင္အားျဖင့္ ေ၀သာလီၿမိဳ႕ကို မဟာစဲျႏ္ၵမင္းတည္ခဲ႕ေၾကာင္းသိရေပသည္။ ၄င္းေက်ာက္စာသည္ ရခိုင္ျပည္သမိုင္းတြင္အေရးပါဆုံးေက်ာက္စာလည္းျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ထိုေက်ာက္စာကို ၿမိဳ႕ေဟာင္း(ေျမာကဦး)ရိ်သွ်စ္ေသာင္းဘုရားတက္လမ္းတြင္ထားရိွသည္။
    မဟာစျႏ္ၵမင္းႏွင့္ မိဖုရား သုပတာေဒ၀ီတို႕တည္ထားခဲ႕ေသာ ေ၀သာလီဘုရားႀကီးအား ဖူးေျမာ္ၾကပါသည္။ ရာဇ၀င္မ်ားအရ သုပတာေဒ၀ီသည္ ေျမာက္ပိုင္း အိႏ္ၵယမွ သကဗုဏီရုပ္ရွင္ေတာ္ကုိေ၀သာလီသို႕ ပင့္ေဆာင္လာခဲ႕ရာ လမ္းခရီး၌ သီဥ့သိုးေထာင့္၀ဲတြင္ ရုပ္ရွင္ေတာ္ႏွစ္ျမွပ္ခဲ႕သျဖင့္ ကိုယ္စားေတာ္အျဖစ္ ေ၀သာလီဘုရားႀကီးကို တည္ခဲ႕ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာက္တစ္လုံးထဲမွ ထြင္းထုျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာက္တုံးေက်ာက္ျပားေက်ာက္နံရံတုိ႕တြင္ ေက်ာက္ပန္းေက်ာက္ႏြယ္မ်ားႏွင့္ ရုပ္လုံးရုပ္ႂကြမ်ား၊ အက္ၡရာမ်ားထြင္းထုခဲ႕သည္ကို ယေန႕တိုင္ေတြ႕ရသျဖင့္ ထုိေခတ္က ယဥ္ေက်းမႈအဆင့္အတန္းမည္မွ်ျမင့္သည္ကို ခန္႕မွန္းႏိုင္ပါသည္။
ေ၀သာလီေခတ္သည္ သီလ၀န္၊ဂုဏ၀န္ပုဂ္ၢိလ္မ်ား၊ ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားႏွင့္ျပည့္စုံၿပီး သာယာေအးခ်မ္းေသာ တိုင္းျပည္ျဖစ္ခဲ႕သည္။ အာနႏ္ၵစျႏ္ၵာမင္းလက္ထက္တြင္ ပဥ္ၥမသဂၤါယနာတင္ခဲ႕ေၾကာင္းေလ့လာျခင္းျဖင့္ ထုိအခ်ိန္မတိုင္မွကပ္င ရခိုင္ျပည္တြင္ ဗုဒ္ၶဘာသာလြန္စြာတိုးတက္ခဲ႕ေၾကာင္းသိႏိုင္သည္။ ေ၀သာလီေခတ္သည္ မွန္ကန္ေသာ ဗုဒ္ၶသာသနာေတာ္ထြန္းကားခဲ႕ေသာေခတ္ျဖစ္သည္။
    ေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕မွရေသာ ေၾကးနိဆီမီးခြက္သည္ အလြန္ထင္ရွားသည္။ ေ၀သာလီဘုရားႀကိးေရွ႕တြင္ အၿမဲမျပတ္ထြန္းၫွိခဲ႕ေသာ ဆီမီးခြက္ျဖစ္ဟန္တူသည္။ ၀ါခ်ည္မွ်င္ကို က်စ္ၿပီးမီးစာအျဖစ္ သုံးၿပိး ႏို႕ေထာပတ္ကု ေလာင္စာအျဖစ္ မၾကာမၾကာထည့္ေပးရသ္ညဟု သိရသည္။ ေၾကးရုပ္ေအာက္ခုံေျခရင္းမွ ထိပ္စြန္းကုးလက္မျမင့္သ္ည္။ အရုပ္မွာမိန္းမတစ္ဦး၏ အရုပ္ျဖစ္၍လက္ႏွစ္ဘက္ကိုတစ္ညီတစ္ညြတ္တည္း ေရွ႕သို႕ဆန္႕တန္းထားၿပီး ဘူးသီးပုံသဏၭာန္ ေၾကးဆီမီးခြက္ကိုကိုင္ထားသည္။
ေ၀သာလီေခတ္တြင္ စာေပယဥ္ေက်းမႈေတးဂီတအေနျဖင့္ မည္မွ်ထြန္းကားခဲ႕ေၾကာင္းကို ရက္ၡ၀ဏ္ၰအက္ၡရာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေက်ာက္စာ၊ ေခါင္းေလာင္းစာ၊ ဆီမီးခြက္စာ၊ ပုရပိုက္စာ၊ က၀ိဂႏ္ၶက်မ္း၊ ဗိသုကာက်မ္း၊ ေရႊပ်ဥ္းဓမ္ၼသတ္၊နက္ၡတ္က်မ္း၊ ဗုဒ္ၶစာေပမ်ား၊ ေလွ်ာက္ထုံးမ်ား၊ ေလွေတာ္သံ၊ ပု့ျပင္မ်ား၊ သာျခင္း၊ ဇမ္း၊ စကားပင့္၊ ဗ်ာကပ္မ်ား၊ ပင္းခူ၊ သံခ်ပ္ႀကိး၊ စည္၊ ဒုံး၊ သာစြေလ၊ နဂါးအက၊ ဆေတာက္မိုးအက၊ တုးနယားအက၊ သွ်င္ဒိုင္အက၊ ဗုေဒ္ၶပူဇနိယအကမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္သိရပါသည္။

၂။ သေကၤတလကဏာ

&cdkifjynfa'owGifjrwfpGmbk&m;udk,fpm;tjzpfukd;uG,fqnf;uyfonfUoauFwvu©PmtrSwftom;rsm;udk vnf; awGU&ygonf/4iff;wdkUrSm 1=aAm'dyif 2="r®pMum 3=xlyg 4=Mumyef;wdkUjzpfygonf/ aAm'dyifrSm bk&m;yGifhawmfrlaom tyifjzpívnf;aumif;? "r®pMumykHrSm tOD;qkH;a[maom w&m;awmjzpfonfh "r®puúy0wÅeokwfawmfudk&nfñTef;NyD;? xlyg&kHrSm bk&m;&Sify&dedAÁmefjyKonfudk udk,fpm;jyKygonf/ Mumyef;rSm bkk&m;&SifarG;zGm;jcif;udkt"dyÜm,fazmfaqmifygonf/ trsm;qkH;awGU&onfrSm Mumyef;jzpfygonf/ þodkUoauFwtrSwftom;jzifhxkvkyfudk;uG,frItaomurif;vufxufu pwifcJUonf[kqkdygonf/

- yxrqkH;aom &kyfyGm;awmf

bk&m;&Sifoufawmfxif&Sm;&dSpOftcgumvrSpí&kyfyGm;qif;wkawmfxkvkyfudk;uG,fvmcJUonfqkdaomtcsufESifhywfoufí 0D0g'yGm;rSkrsm;vnf;&dSygao;onf/ wcsdKUaomokawoDwdkUu xkvkyfcJUonf[kjyNyD;? wcsdKUuxkvkyfrSkr&SdaMumif; qdkxm;ygonf/ (&ckdif&mZ0ifordkif;wkdUwGifum; pE´ol&d,rif;vufxufü r[mrked&kyf&Sifawmfjrwfonfbk&m;&Sifudk,fwdkif &ifaiGUawmfoGif;NyD; oGef;vkyfcJUaom&kyfyGm;awmjfzpfaMumif;ausmufpm? aypm? vuFmrsm;t& tckdiftrmjyqdkxm;ygonf) wcsdKUokawoDwdkUu at'D 1 &mpkcefUwGifrS xkvkyfudk;uG,fvmcJUMuonf[kqdkygonf/

        avmuynwdåusrf;? q*wd'DyeDusrf;wdkUüvnf; [m&Drnfaomewfrdzk&m;ESifh ra[mo&rnfaom vrÁeDewfrif;wdkUonf Ak'¨&Sifawmfjrwfbk&m;\&kyfwkawmfudk zefqif;íudk;uG,faMumif;yg&dSavonf/

Ak'¨bmomw&kwf&[ef;awmfyg[D,efc&D;pOfrSwfwrf;üvnf;bk&m;&Sifukd,fawmfjrwfonf r,fawmfjzpfcJUbl;onfhoEÅKóDuewfom;tm; w&m;a[mawmfrl&ef wm0wd Hewfjynfü 0gqdkawmfrlcJUonf/xdkpOftcg yaoe'Daumorif;BuD;onfAk'¨awmfjrwfbk&m;ESifhuGJuGmaecJU&ízl;jrifcGifUr& jzpfcJU&ygonf/

        xdkUaMumifha*god&awmifrS u&rufom;udk bk&m;&Sifudk,fpm;&kyfyGm;awmfxkvkyfNyD;vQif bk&m;&Sif udk,fawmfjrwfoDwif;okHH;awmfrlNrJjzpfaomae&müxm;íudk;uG,fylaZmfavonff/ t&Sifbk&m;udk,fawmfjrwfonf y&dedAÁmefpHawmfrlonf&dSaomf udk;uG,f&mr&dSjzpfygawmUrnfbk&m;? udk,fawmfjrwf\ &kyfwkawmfudk jyKjyifjcif;iSmcGifhjyKawmfrlyg[k avQmufxm;\ xdktcg jrwfpGmbk&m;&Sifu rif;BuD;-tMuifolonf tm;ESifhavsmfpGm ajrpdkifpaom wpfpkHwpfckaom 0wåKjzifh igbk&m;\&kyfwkawmfudk tBuD;ti,fxkvkyftyfonfcsnf;[k rdefYawmfrlNyD;í (0¥*Fkvd&mZZwfawmf)udka[mawmfrl\/ xkdodkUbk&m;&SifrdefUMum;csufukdMum;em&NyD;aemuf aumovrif;BuD;onf bk&m;&SifxHrSjyefvmcJUNyD;aemuf pE´ul;ESpfudk &kyfxkjyKvkyfí udk;uG,faMumif;udk od&dS&ygonf/

၁။ သာသနာ့ေအာင္လံေတာ္

ဗုဒ္ၶသာသနာ၀င္တိုင္း အသုံးျပဳေနၾကေသာ သာသနာေအာင္လဲေတာ္ကို ခရစ္သက္ၠရာဇ္ ၁၈၈၅ခုႏွစ္ သီဟိုဠ္(သီရိလကၤာ) ႏိုင္ငံတြင္ ဗုဒ္ၶေန႕ (ကဆုန္လျပည္႕)ကို ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားစြာ က်င္းပရန္စီစဥ္ျပင္ဆင္ရာမွ စ၍ႀကံစည္ခဲ႕ၾကေလသည္။
    ကမ္ၻာ႔႔ဗုဒ္ၶသာသနာ၀င္အားလုံး လုိက္နာက်င့္သုံးႏိုင္ၾကမည့္ ဗုဒ္ၶေအာင္လံေတာ္မ်ိဳးတစ္ခုရိွသင့္ေၾကာင္းႏွင့္ ေအာင္လံေတာ္၏အေရာ္ငမွာ ဗုဒ္ၶႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ ေရာင္ျခည္သြယ္ေျခာက္မ်ိဳးသာျဖစ္သင့္ေၾကာင္းကို အေမရိကန္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ဟင္နရီစတီ(လ္)ေကာ့က အၿကံေပးတင္ျပခဲ႕ေပသည္။ ထုိအႀကံေပးခ်က္ကို သီဟိုဠ္(သီရိလကၤာ)ႏုိင္ငံလုံးဆိုင္ရာ ဂိုဏ္းခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ အသွ်င္သိရိသုဓမ္ၼေထရ္ကလည္း လက္ခံခဲ႕ၿပီး ခရစ္သက္ၠရာဇ္ ၁၉၅၀ခုႏွစ္ျပည့္သို႕ေရာက္ေသာအခါ သီဟိုဠ္(သီရိလကၤာ)ႏိုင္ငံလုံးဆိုင္ရာ ဗုဒ္ၶသာသနာကြန္ကရက္အဖြဲ႕ႀကီး၏ ဥက္ၠျဖစ္ေသာ ေဒါက္တာပီဂီမာလာတာ ေဆကရက္ကဦးေဆာင္၍ တစ္ကမ္ၻာလုံးဆုိင္ရာ ဗုဒ္ၶသာသနာ ကြန္ကရက္ အစည္းအေ၀းႀကီးကို ဖိတ္ေခၚၿပီး ထိုအစည္းအေ၀းမွ ေရာင္ျခည္ေတာ္ေျခာက္သြယ္တို႕ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ယင္အပ္သည့္ သာသနာေအာင္လံေတာ္ကိုအဆိုတင္ေထာက္ခံအတည္ျပဳခဲ႕ၾကသည္။ သက္ၠရာဇ္ ၁၉၅၁ခုႏွစ္တြင္ဗုဒ္ၠသာသနာ၀င္ႏီုင္ငံတုိင္းက စတင္၍ အသုံးျပဳခဲ႕ၾကသည္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံလည္းအပါအ၀င္ျဖစ္သည္။
ေအာင္လံ၏အေရာင္ကုိ ေရာင္ျခည္ေတာ္ေျခာက္သြယ္အထိမ္းအမွတ္အတိုင္း ေအာင္လံ၏တိုင္ဘက္မွစ၍ (၁) နီလ=အျပာရင့္ေရာင္ (၂) ပီတ=အ၀ါေရာင္ (၃) ေလာဟိတ= အနီေရာင္(၄) ၾသဒါတ=အျဖဴေရာင္ (၅)မဇိၩဠ=အနီႏွင့္အ၀ါေရာသည့္ လိေမ္ၼာ္ေရာင္တို႕ကိုေထာင္ထားၿပီး (၆)ပဘာသရ= ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ျပက္တလက္လက္ ထြက္သည့္ ေရာင္ျခည္ေတာ္အျဖစ္ ေအာင္လံ၏အစြန္ဖ်ားအေပၚ(အထက္)ဘက္မွစ၍ အျပာအ၀ါအနီအျဖဴ၊ လိေမ္ၼာ္ေရာင္တို႕ကို အစဥ္အတိုင္းေအာက္ဘက္သို႕ထားရိွကာ ခ်ဳပ္လုပ္ရသည္။ အႀကီးအငယ္အလ်ားအနံပမာဏမွာ (၁) အလ်ား ၆ ေပ အနဲ ၃ေပ ၄ လက္မ (၂) အလ်ား ၅ေပ ၄ လက္မ၊ အနံ ၂ေပ ၆ လက္မ (၃) အလ်ား ၃ ေပ                ၆ လက္မ ၊  အနံ ၂ ေပ (၄) အလ်ား ၃ ေပ အနံ ၁ ေပ ၄ လကမခြဲ (၅) အလ်ား ၂ ေပ အနံ ၁ ေပ ၄ လက္မခြဲ ဟူ၍အမ်ိုဳးအစားပမာဏထာရသည္။

(ဂ)ေစတီေလးမ်ိဳး

၁။ သာရီရိက(ဓာတု)ေစတီ= ဘုရားရွင္ရဟႏ္ၲာတို႕၏ ဓာတ္ေတာ္ေမြေတာ္မ်ားကို ဌာပနာထား၍ တည္ထားျပဳလုပ္ကိုးကြယ္ေသာ ေစတီဟုေခၚပါသည္။
၂၊၊ ဓမ္ၼေစတီ= ပ-စ္ၥသမဟ္ၸပါဠိစေသာ ပါဠိေတာ္မ်ားကို ေခၚသည္၊ ပ-ကတ္သုံးသြယ္၊ နိကာယ္ငါးရပ္တည္းဟူေသာ ဓမ္ၼက္ၡရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္တို႕ပင္ျဖစ္သည္။
၃။ပရိေဘာဂေစတီ=မဟာေဗဓိပင္ႏွင့္ ဘုရားရွင္၏အသုံးအေဆာင္ဌာပနာမ်ား တည္ထားျပဳလုပ္ေသာေစတီကိုေခၚသည္။
၄။ဥဒိ္ၵပေစတီီ= ဗုဒ္ၶျမတ္စြာဘုရား၏ပုံေတာ္၊ ဆင္းတုေတာ္မ်ားကိုေခၚသည္။
တခ်ိဳ႕ေသာပုဂိ္ၢဳလ္တို႕က ဗုဒ္ၶဆင္းတုေတာ္ကုိ ကိုးကြယ္အပ္ေသာေစတီတစ္ဆူအျဖစ္ ဘုရားရွင္မေဟာၾကားခဲ႕ေၾကာင္း၊ သဂၤါယနာတင္ပ-ကတ္က်မ္းဂန္တို႕၌လည္းမပါေၾကာင္း ျပဆိုၾကသည္။ ဘုရားရွင္လက္ထက္၌ ဘုရားရုပ္တု၊ ထုလုပ္ကိုးကြယ္မႈ မရိွေၾကာင္း၊ ခရစ္ႏွစ္(၁)ရာစုသို႕ ေရာက္လာမွသာ ေယာနက(ဥေရာပ) တုိင္းသား ဗုဒ္ၶဘာသာရဟန္း ယြန္းလူမ်ိဳးတို႕ စတင္ထုလုပ္ကုိးကြယ္ေၾကာင္း၊ အက်ယ္တ၀င့္ရွင္းျပထားပါသည္။ တခ်ိဳ႕သမိုင္းဆရာတို႕ကလည္း အဌကထာက်မ္းျပဳပုဂိ္ၢဳလ္တို႕၏ လက္ထက္က်ေရာက္ခါမွ ဗုဒ္ၶရုပ္တုေတာ္ကို ထုလုပ္ကိုးကြယ္မႈ ေပၚေပါက္လာျခင္းသာ ျဖစ္သည္ဟု ဆိုၾကသည္။
စႏ္ၵသူရိယမင္း၏ေတာင့္တခ်က္အရ ရခုိင္ျပည္ ဓည၀တီသို႕ ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္တိုင္ ႂကြလာစဥ္တြင္ ဂစ္ၦပနဒီျမစ္အေရွ႕ဘက္ေသလာဂီရိ(ေက်ာက္ေတာ္ေတာ္) တြင္ ေခတ္ၱရပ္နားစဥ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးခြန္းကို ေလ႕လာျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ သရီရိက(ဓာတု) ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္ရျခင္းသေဘာကို သိႏိုင္ေပသည္။
    ဗုဒ္ၶဘုရား၏ပုံဆင္းတုေတာ္မ်ားကို တည္ထားကိုးကြယ္သည္႕ ဥဒ္ၵိသကေစတီကို ဘုရားရွင္သက္ေတာ္ ထင္ရွားရိွစဥ္ တည္ထားကိုးကြယ္ျခင္းမရိွဟုဆိုေသာ္လည္း ဘုရားရွင္ ရခုိင္ျပည္ ဓည၀တီသို႕ႂကြေရာက္သည္႔အခါ စႏ္ၵသူရိယဘုရင္၏ ေလွ်ာက္ထားေတာင္းပန္ခ်က္အရ ကိုယ္စားေတာ္ မဟာမုနိရုပ္ပြားေတာ္အား သြန္းလုပ္တည္ထား ကိုးကြယ္ခဲ႕သည္ဟု ရခုိင္သမိုင္းေက်ာက္စာက အခိုင္အမာျပဆိုထားသည္။
ဗုဒ္ၶျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ တာ၀တိ ံသာနတ္ျပည္၌ မယ္ေတာ္ျဖစ္ခဲ႕ဖူးေသာ သႏ္ၲဳႆတနတ္သားအား တရားေဟာရန္ ႂကြသြားသည္႕အခါ ပႆနဒီေကာသမင္းႀကီးသည္ ဗုဒျ္ၶမတ္စြာဘုရားရွင္ႏွင့္ရက္ရွည္စြာ ကြဲကြာေနရ၍ ဖူးျမင္ခြင့္မရေသာေၾကာင့္ ေဂါသိရေတာင္မွ ကရမက္သားကုိဘုရားရွင္ကိုယ္စား ရုပ္ပြားေတာ္ထုလုပ္ခဲ႕သည္႕ သာဓကမ်ားလည္း ဗုဒ္ၶက်မ္းဂန္တို႕၌ခုိင္မာစြာျပဆိုထားေပသည္။
    က်ီးသဲေလးထပ္ဆရာေတာ္၏ဇမ္ၺဴဒီပစာတမ္းတြင္ မေဟသာရနတ္က ဘုရားကို ကိုးကြယ္သူအျဖစ္ ေရာက္ၿပီီးေနာက္ ၄င္းေနရာမႏ္ၶာဂီရိေတာင္၌ရုပ္ပြားသဏၭာန္ကို ဖန္ဆင္းထုလုပ္၌ ကိုးကြယ္ခြင္႔ေတာင္းေလသည္။ ဘုရားရွင္က ခြင့္ျပဳခဲ႕ရာ ဂႏ္ၶက-တြင္ဘုရားရွင္၏ရုပ္သြင္ဆင္းတုေတာ္ကို သက္ေတာ္ထင္ရွားရိွသကဲ႕ျပဳလုပ္၍ အစဥ္ကိုးကြယ္ထားေလသည္ဟုဆိုထားပါသည္။

(ဃ)ဘုရားပုံရိပ္ႏွင့္ ဗုဒ္ၶကိုယ္တိုင္တည္ေသာေစတီ
ဖာဟီယန္ခရီးစဥ္၌ နာရာဟာရျပည္၏ေတာင္ဘက္ယူဇနာအကြာအေ၀းတြင္ ပိုးေတာ္တည္ရိွသည္။ ထုိေတာင္၏ဂုႀကီးထ၌ ေက်ာက္ျပားတစ္ခ်ပ္ရိွသည္။ ၄င္းေက်ာက္ျပားေပၚတြင္ ဗုဒ္ၶဘုရားရွင္၏အရိပ္ေတာ္ တစ္ခုထင္ဟပ္လ်က္ရိွသည္။ ထုိအရိပ္၌ လက္ၡဏာေတာ္ႀကီး သုံးဆယ္႔ႏွစ္သြယ္၊ ရွစ္ဆယ္ေသာ လက္ၡဏာငယ္တို႕ ျပည္႕စုံလ်က္ရွိသည္။ ထုိသို႕အံ႕ၾသဘြယ္ေကာင္းလွေသာ ဘုရားပုံရိပ္ကို တုိငး္ျပည္ရွင္ဘုရင္အေပါင္းတို႕သည္ ပန္းခ်ီေက်ာ္မ်ားကို ေရးကူးခုိင္းပါေသာ္လည္း မည္သူမွ်တူေအာင္ေရးကူးႏိုင္ျခင္း မစြမ္းႏိုင္ဟုေရးထားသည္။ ထုိအရိပ္ေတာ္ပုံမွ အေနာက္ဘက္သို႕ေျခလွမ္းေပါင္း တစ္ရာေက်ာ္္အကြာတြင္ ဘုရားရွင္သည္ ဆံေတာ္မ်ားရိတ္ပယ္၍ ေျခသည္းလက္သည္းမ်ားပယ္ေတာ္မူၿပီးလွ်င္ ထိုေနရာ၌ပင္ ေနာက္ပါတပည္႔မ်ားႏွင့္တကြ ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္တိုင္ ေနာင္လာလတ္ၱံေသာအနာဂတ္ကာလမွာ ကိုးကြယ္ပူေဇာ္ၾကရန္ ဘုရားရွင္တို႕၏စံနမူနာအျဖစ္အျမင့္ဥာဏ္ေတာ္ ေပခုႏွစ္ဆယ္ေလာက္ျမင့္သည့္ေစတီတစ္ဆူကိုတည္ေတာ္မူသည္။ ၄င္းဘုရားသည္ ယေန႕တိုင္ေအာင္ တည္ရိွေတာ္မူသည္ဟု မ်က္ျမင္ကိုယ္ေတြ႕ေရးထားေတာ္မူသည္။ ထုိအဆိုမွန္ကန္ပါက ယေန႕ေစတီေတာ္ျမတ္ အေပါင္း၏ပုံသြင္ျပင္သည္ ထိုေစတီမွဆင္းသက္လာေသာပုံသဏၭာန္သြင္ျပင္မ်ားပင္ျဖစ္ေလသလားဟုယူဆရသည္။

(ခ) ေစတီပုထိုး

ေစတီႏွင့္ပုထိုးမွာ တစ္ခုႏွင့္တစ္ခု အသံျခင္းမတူၾကေသာ္လည္း အနက္အဓိပ္ၸယ္ခ်င္းအတူတူပင္ျဖစ္ေၾကာင္း သဒ္ၵာက်မ္းမ်ား၌ ျပဆိုၾကပါသည။ ပညာရွင္မ်ားကမူ ေအာက္ေျခလုိဏ္မုဒ္ပါလွ်င္ ပုထိုး (ဥပမာ-သွ်စ္ေသာင္း၊ ထုက္ၠံသိမ္၊ အံေတာ္သိမ္)၊ လုိဏ္မုဒ္မပါလွ်င္ ေစတီ (ဥပမာ- ဦးရာဇ္ေတာ္၊ ဆံေတာ္ရွင္) ဟူ၍လည္းဆိုၾကသည္။ ေစတီသည္ စိဓာတ္မွဆင္းသက္လာေသာ ပါဠိ၊ သို႕မဟုတ္ သက္ၠ-သက္ ေ၀ါဟာရျဖစ္၍ ပုထိုးသည္ သ္ၲဳဓာတ္မွ ဆင္းသက္လာေသာ ပါဠိ၊သို႕မဟုတ္ သက္ၠ-သက္ ေ၀ါဟာရျဖစ္သည္။ေစတီႏွင့္ပုထိုးမူရင္းအနက္မွာ အစုအပုံ၊ မို႕ေမာက္ေသာ အရာျဖစ္ပါသည္။ သို႕ရာတြင္ မူရင္းသဒ္ၵါအနက္မွ ရည္ရြယ္ရင္းအနက္(ဘာ၀တ္ၲ) သို႕ေျပာင္းလဲ၍ ေစတီႏွင့္ ပုထုိးတို႕သည္ ပူေဇာ္ရာအရပ္၊ အရိုအေသျပဳရာအရပ္တို႕ကို ေဟာၾကပါသည္။ ဗုဒ္ၶဘာသာဆိုင္ရာ ေစတီမ်ား ႏွင့္ပတ္သက၍ ပထမဆုံးေတြ႕ရေသာေစတီႏွစ္ဆူမွာ တာ၀တိ့သာနတ္ျပည္ရိွ စူဠာမဏိေစတီေတာ္ႏွင့္ ျဗဟ္ၼာ့ျပည္ရိွဒုႆမုနိေစတီတို႕ျဖစ္ပါသည္။ စူဠာမဏိေစတီမွာ အေလာင္းေတာ္ျမတ္၏ ဆံေတာ္ကုိဌာပနာထားေသာ ေစတီျဖစ္ေၾကာင္း ဗုဒ္ၶ၀ံသပါဠိေတာ၌ လာရိွပါသည္။ ဒုႆမုနိေစတီမွာ အေလာင္းေတာ္ျမတ္၏ ပုဆိုးကုိ ဌာပနာထားေသာေစတီျဖစ္ေၾကာင္း ဇိနလကၤာရ-ကာ၌ လာရိွပါသည္။ ဗုဒ္ၶေခတ္မတိုင္မီ သုိ႕မဟုတ္ ဗုဒ္ၶေခတ္ဦးေစတီမ်ားဟုေခၚ၍လည္း ရသည္။

(က)ကိုးကြယ္မွဳစတင္ျခင္း

လူသားအေပါင္းတို႔သည္ ေရွးအခါက ေဘးအႏ္ၲရယ္ကင္းပလိုမႈႏွင့္ လူမႈဒုက္ၡအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္လုိၾကသည့္အတြက္ မီး၊နတ္၊ေန၊ သဒိ္ၶ-စသည္တို႕ကို ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကသည္။ ဤသို႕ ကိုးကြယ္မႈေၾကာင့္ လူသားတို႕သည္ဒုက္ၡအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ၾကသည္ကားမဟုတ္ေခ်။ လူသားတို႕သည္ ထုိသုိ႕ မီး၊ ေရ၊ ေျမ၊ ေတာ၊ ေတာင္၊ ေန၊ ေလ၊ နတ္-စသည္တို႕ကို ကိုးကြယ္ေနဆဲမွာပင္ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားအသစ္ ေပၚေပါက္လာသည္၊ ထိုဘာသာရပ္အသစ္ကို အေျခသေႏ္ၶျပဳခဲ႕သူမွာ  ရွင္ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားပင္ျဖစ္္သည္၊ လူမႈဒုက္ၡအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္ရာျဖစ္ေသာ (သႏိ္ၲသုခ) ခ်မ္းသာအစစ္အမွန္ကိုမရႏိုင္ လူသားတို႕၏ အႏ္ၲရယ္ကို လူသားတို႕ကိုယ္တိုင္ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္၊ ေရွာင္ၾကဥ္က်င့္ႀကံအားထုတ္မွသာလွ်င္ လူမႈဒုက္ၡအေပါင္းတို႕မွ လြတ္ေျမာက္ရာျဖစ္ေသာ (သႏိ္ၡသုခ) ခ်မ္းသာအစစ္အမွန္ကုိ ရႏိုင္ၾကမည္ဟု  ကိုယ္႕အားကိုယ္ကိုးစနစ္(အတ္ၲာဟိအတ္ၱေနာနာေထာ) စသည္္ျဖင့္ ေဟာေျပာဆုံးမခဲ႕ေပသည္။ ကုိးကြယ္မႈဘာသာေရးျဖစ္ေပၚလာျခင္းအေၾကာင္းကိုဆန္းစစ္ေသာ္ က်ေရာက္ဆဲ၊ က်ေရာက္လတ္ၱံေသာ ေဘးအႏ္ၲရယ္ကို ကာကြယ္ႏိုင္ရန္ ခ်မ္းသာအစစ္အမွန္ကို ရလိုရန္ ဗုဒ္ၶလမ္းစဥ္ တရားေတာ္ကို အားကိုးအားထားျပဳရာမွ ဗုဒ္ၶျမတ္စြဘုုရားအား ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္မႈ ျဖစ္လာရသည္။